Żywa ziemia – kilka słów o permakulturze

W sierpniu 2021, w gospodarstwie agroturystycznym Żywa Ziemia, w pomorskiej miejscowości Zakrzewo, miało miejsce szkolenie „Powrót do podstaw” („Reconnecting to the Basics”) zorganizowane przez stowarzyszenie Wici. Tematyka szkolenia obejmowała zagadnienia z zakresu antropozofii wg Rudolpha Steiner’a, komunikacji bez przemocy wg Marshall’a Rosenberga oraz permakultury, na której chciałabym się skupić.

Gospodarstwo Żywa Ziemia, tworzone i wciąż zmieniane jest od 1999 roku, kiedy to zostało zakupione przez obecnych właścicieli. W 2014 powstał pomysł o stworzeniu zacisznego miejsca dla znajomych i przyjezdnych, opartego na zasadach permakultury.

Czym jest permakultura?

To czym jest permakultura można określić najprościej jako zrównoważone projektowanie i gospodarowanie przestrzeni ze zrozumieniem naturalnych procesów samoregulacji i homeostazy, jakie zachodzą w ekosystemach nie zmienionych przez człowieka. Permakultura, prowadzona by zapewnić zdrowe zasoby żywności dla człowieka, wzoruje się więc maksymalnie na zależnościach ekologicznych występujących w nieprzekształconym środowisku, wykorzystując je do zrównoważonego rolnictwa. Dzięki temu ziemia odwdzięcza się dorodnymi i zdrowymi plonami, a inne organizmy zamieszkujące wraz z człowiekiem to samo siedlisko nie są umniejszane, lecz również znajdują zdrowy dom. Walka z tak zwanymi „szkodnikami” opiera się tutaj na wykorzystaniu występujących w naturze oddziaływań allelopatycznych pomiędzy różnymi organizmami.

Idea permakultury zamknięta jest w trzech naczelnych zasadach: troski o ziemię i jej mieszkańców, troski o ludzi, by zapewnić im niezbędne dobra do życia oraz dzielenia się nadmiarem lub też przeciwnie – ograniczeniem potrzeb (np. nie ma sensu sadzić dużego poletka dyń skoro wiemy, że nie będziemy sami w stanie ich wykorzystać ani nikogo nimi obdarować i tym samym plony mogłyby się zepsuć).

Podobnie jak w ekosystemie leśnym, który posiada warstwy: koron wysokich drzew, warstw pionowych w postaci pnączy, niskich drzew, krzewów roślin zielnych, powierzchni gleby, warstwy korzeniowej, tak i w gospodarstwie permakulturowym świadomie tworzymy warstwy, które po czasie stają się stabilną symbiozą poszczególnych elementów roślin, grzybów, owadów i zwierząt, opartą na bogactwie i różnorodności związków pomiędzy nimi. Takie podejście daje w rezultacie bezpośrednie korzyści jakimi są zmniejszenie nakładu pracy przy uprawie oraz zwiększenie samych płodów rolnych. Każda z poszczególnych warstw może produkować pożywienie oraz inne materiały, w związku z tym nawet z niewielkiej przestrzeni możemy mieć wiele pożytku, w odróżnieniu od tego jak wygląda to w monokulturach rolnych, a nawet sadach, prowadzonych zwykle w „jednym poziomie”. Stabilizacja takiego ekosystemu sprawia, że nie wymaga on użycia dodatkowych środków chemicznych w postaci nawozów, czy oprysków.

Zwierzęta i permakultura

Do gospodarstwach permakulturowych często wprowadza się zwierzęta. W początkowym etapie przygotowywania przestrzeni ogrodu, mogą przydać się kury oraz świnie, które zamknięte na określony czas na niewielkiej powierzchni uporają się z niechcianymi chwastami, pasożytami i larwami owadów, przekopią ziemię i wzbogacą ją odchodami. Przesuwając taką zagrodę na kolejną część terenu, mamy naturalny sposób na przygotowanie ziemi do kolejnych etapów prac. Zwierzęta kopytne, jak kozy pomogą oczyścić teren z chwastów, trzymanie zaś kaczek uchroni nas przed inwazją ślimaków. Istnieją również bardziej skomplikowane systemy wykorzystujące zwierzęta. Ciekawym przykładem jest połączenie kurnika i szklarni pod pomidory, tak że jest ona ogrzewana ciepłem wydzielanym przez zwierzęta.

Uprawa roślin

W uprawie roślin zielnych, sprawdzają się tzw. podwyższone grządki, które polegają na zastosowaniu podłużnych, wyniesionych ponad poziom gruntu kopców, na których sadzi się rośliny. W środku kopca układa się drewno, które w trakcie rozkładu będzie gromadziło wodę na czas suszy, jak również będzie zaopatrywać rośliny w składniki odżywcze i użyźniać glebę. Na powierzchni stosuje się dodatkowo ziemię kompostową. Grządki zbudowane w ten sposób chronią korzenie przed udeptywaniem, zalaniem i chwastami, w związku z czym rośliny mogą się lepiej rozwijać i dawać większe plony.

Permakultura stara się nie wytwarzać zbędnych odpadów, nie marnować resztek, a więc w pełni wykorzystywać energię powstałą w gospodarstwie. W praktyce oznacza to wykorzystywanie pozostałości po przetworzeniu żywności jako pokarm dla zwierząt lub składnik przeznaczony na pryzmę kompostową, a np. drewno pozostałe karczowaniu (np. na etapie przygotowania terenu) na opał lub jako materiał do ściółkowania. Permakultura wpisuje się w promowaną przez Unię Europejską ideę gospodarki o obiegu zamkniętym, zwaną też gospodarką cyrkularną.

Po spędzeniu czasu w gospodarstwie permakulturowym Żywa Ziemia, muszę wspomnieć że w tak zdrowym i naturalnym miejscu możemy dowiedzieć się nie tylko o tym jak z szacunkiem traktować przestrzeń wokół nas, ale i szacunku do siebie, potrzeb swojego ciała i ducha.

Kasia, uczestniczka treningu „Reconnecting to the basics”