Kamień, dłuto i co dalej? O procesie rzeźbienia w kamieniu

Parki miejskie to zielone przestrzenie dające okazję do spaceru, ale również do kontaktu ze sztuką. Można odczytać je jako ogólnodostępne galerie rzeźb, w których możemy podziwiać dzieła w przestrzeni natury. Podczas spacerów mamy możliwość podejścia i zbadania tych obiektów “na wyciągnięcie ręki”. W projekcie edukacyjnym, który realizuję chcę zachęcić Was do poznania bliżej łódzkich rzeźb parkowych. Opowiem Wam, dlaczego warto odważyć się ich dotknąć i zbadać kształty i powierzchnie, jakie pozostawiły na nich narzędzia artysty. Historia każdej rzeźby rozpoczyna się w warsztacie rzeźbiarskim, miejscu prawdziwych zmagań artysty z materią.

Kamień – szlachetny, lecz wymagający

Rzeźby parkowe są wystawione na ciągłe działanie warunków atmosferycznych, dlatego do ich wykonania potrzeba wyjątkowo wytrzymałego surowca. Klasycznym materiałem jaki znamy i zobaczymy w przestrzeniach parkowych jest kamień. W zależności od oczekiwanych efektów artysta rzeźbiarz wybiera spośród jego różnych rodzajów. I tak na przykład, marmur charakteryzuje duża wytrzymałość i twardość, piaskowiec z kolei jest bardziej kruchy, przez co łatwiejszy w obróbce. 

Na ostatnim roku studiów wzięłam udział w plenerze artystycznym, podczas którego studenci Akademii Sztuk Pięknych w Łódź stanęli wobec zadania obróbki kamienia. Obserwując ich pracę, będziecie mieli okazję zajrzeć do współczesnego warsztatu rzeźbiarskiego. Przybliżę Wam niektóre momenty tej ciężkiej pracy tak, abyście wędrując po łódzkich parkach mogli na nowy sposób spojrzeć na kamienne rzeźby.

Etapy pracy w kamieniu

Od czego zaczynamy prace w kamieniu? Na początku stajemy wobec kamiennego bloku, z którego artysta wydziela fragment w którym będzie realizował pracę. Dzielenie na części rozpoczyna od wyznaczania szlifierką linii pęknięcia materiału, wzdłuż której nawierca się otwory (zdjęcie 1). Następnie w otworach umieszczane są metalowe kliny (zdjęcie 2, 3), które ułatwiają oddzielenie odpowiedniej części kamienia. 

Dobijając kliny młotkiem, dążymy do oddzielanie bloku. Skała początkowo stawia opór, jednak ostatecznie poddaje się i pęka pod naporem uderzeń. Zadanie wydaje się proste w założeniach. W praktyce uczestnicy pleneru potrzebowali całego dnia, żeby wydzielić części w kamieniu, który widzicie na zdjęciach. Okazał się wyjątkowo twardy i wymagający.

Podążając za projektem, artysta usuwa kolejne fragmenty materiału. Tak dawniej, jak i dziś rzeźbiarz posługuje się narzędziami ręcznymi. Dłuta dają możliwość dużej kontroli i precyzji w kształtowaniu powierzchni. 

Współcześnie ogromnym ułatwieniem przy obróbce kamienia są elektronarzędzia, które znacznie przyspieszają pracę. Jednym z naszych ulubionych jest szlifierka, która pozwala szybko odłupać pożądany fragment kamienia. Jeśli chcemy usunąć zbędny materiał, nacinamy na nim szlifierką równoległe linie. Technika ta osłabia zwartą masę kamienia i pozwala łatwiej odkuć pożądany fragment.

Zastanawiają Was pewnie maski i okulary, które mają na sobie uczestnicy pleneru. Studenci wyglądają w nich niczym z postnuklearnej rzeczywistości. Maska z odpowiednimi filtrami chroni przed kamiennym pyłem, który powstaje podczas pracy elektronarzędziami. Okulary zabezpieczają przed niespodziewanymi odpryskami kamienia.

Niejedna kobietę ucieszyłby diament w pierścionku, ale nas – rzeźbiarki diamenty także cieszą, ale w tarczach do szlifierki. Kryształy diamentu syntetycznego pojawiają się na powierzchni tarcz do cięcia kamienia po to, by jeszcze skuteczniej pracować w tak wymagającym materiale. 

Na koniec opowiem Wam o gradzinach i groszkownicach. Pod tymi nazwami kryją się narzędzia kamieniarskie, które służą do nadawania faktury. Gradzina to dłuto zębate, uderzając nim w powierzchnię uzyskamy prążkowaną fakturę. A jak wyglądają groszkownice? Ich końcówki są podobne do… tłuczka do mięsa! Równe rzędy ostrych zębów w formie piramid pozostawiają w kamieniu odbicia regularnych wgłębień. 

Jak widzicie praca rzeźbiarza wymaga odpowiednich narzędzi, ale też ogromnej cierpliwości i uważności przy kształtowaniu materiału. Przyjrzyjcie się śladom tej pracy na kolejnym spacerze po zielonych galeriach, podziwiając kamienne rzeźby w przestrzeniach parków.

Anna Raczkowska

Na zdjęciach studenci Wydziału Rzeźby i Działań Interaktywnych podczas pleneru realizowanego w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. Z kamieniem szlifierką i dłutem walczyli: Piotr Czaban, Agata Lipska, Szymon Kowalski, Marta Szaweł.

Artykuł powstał w ramach projektu “Kultura i natura na wyciągnięcie ręki”. Łódzkie parki i ich rzeźby – spacery sensoryczne. Projekt  ma służyć upowszechnianiu wiedzy o kulturze parkowej, o pracy rzeźbiarza, o bogactwie zarówno naturalnym i kulturalnym łódzkich parków. Projekt zrealizowany w ramach programu Kultugranty 2.0 we współpracy z Łódzkim Centrum Wydarzeń.