Tkanie a medytacja, czyli co to są te krajki?

Kawa i tkanie to świetny początek dnia. Praktycznie każdy może nauczyć się tkać, efektem są piękne wyroby, no i swego rodzaju medytacja, ponieważ utkanie 1 metra zajmuje (w zależności od wzoru) nawet 3-4 godziny. W Wiciach obecnie tkamy i uczymy tkać krajki – jedno- lub wielobarwne taśmy tkane z wełny, bawełny i lnu. Krajki wykorzystujemy głównie w rekonstrukcji ubiorów wczesnego średniowiecza, kiedy to ta forma ozdabiania brzegów odzieży była szczególnie popularna. Dzisiaj tkactwo tabliczkowe ożywa w ramach rewolucji hand-made’u – krajki stają się popularnym elementem etno-mody, folkowych gadżetów, elementów wystroju wnętrz itp.

Tkactwo historycznie

W średniowieczu osnową krajki najczęściej była wełna, ale zdarzały się także z lnu, który pozyskiwano lokalnie. Bardziej ozdobne taśmy tkano używając jedwabiu – w średniowiecznej Europie importowanego z Cesarstwa Bizantyjskiego, Chin lub Azji Centralnej, przez której teren biegł jedwabny szlak. Jedwab, choć importowano go w postaci utkanego już materiału, rozplatano, żeby wyodrębnić pojedyncze nici.

Krajki mogły być doszywane lub stanowić integralną część materiału – krawędź zabezpieczającą przed pruciem, od której rozpoczynano tkanie (stąd pewnie ich polska nazwa). Najczęściej jednak krajki miały funkcję ozdobnych tasiemek i pasów. Krajka mogła być używana jako zwyczajny ozdobny pasek, ale też do celów rytualnych, kiedy to szczególnie liczyły się jej kolor oraz symbolika. Wśród słowiańskich oraz bałtyckich krajek dominował zdecydowanie kolor czerwony.

Przykład słowiańskiego wzoru krajki

Jak powstaje splot?

Taśmy można tkać na różne sposoby. W rekonstrukcji historycznej dwa najpopularniejsze to tkanie na bardku, które daje prosty splot, oraz tkanie na tabliczkach, które powodują charakterystyczne skręcanie się nici osnowy. Używając bardka łatwo można utkać kratki i inne wzory z dominującymi pionowymi liniami. W przypadku tabliczek podstawowy wzór to ukośna linia i diamenty (romby).

Splot prosty (bardko) oraz ukośny (tabliczki)

Wzór krajki tkanej na tabliczkach powstaje poprzez przekładanie wątku (nici poziomej) przez przesmyk tkacki, będący przestrzenią między górnymi i dolnymi nićmi osnowy. Przekręcanie tabliczek w przód lub w tył powoduje, że w każdym ruchu nici osnowy zmieniają pozycję (góra-dół). Wzór krajki tworzą wierzchnie nici nawleczone przez dwie górne dziurki tabliczki. Każda tabliczka może obracać się niezależnie, co daje nieograniczone możliwości komponowania nowych wzorów. Działa to tak:

Skąd wiemy o tkactwie tabliczkowym?

Najstarsze tabliczki znaleziono w Hiszpanii, pochodzą z IV wieku p.n.e. Niemniej uważa się, że tkactwo tabliczkowe sięga czasów jeszcze wcześniejszych. Do Europy przywędrowało prawodopodobnie z dalekiego Wschodu. Tkactwo tabliczkowe było powszechnym zajęciem kobiet na farmie. Od około VIII wieku, w związku ze zwiększoną wymianą handlową ze Wschodem i napływem jedwabiu do Europy, tkactwo tabliczkowe uległo coraz większej profesjonalizacji. Zawodowi tkacze wykonywali coraz to bardziej skomplikowane, wymagające dużej ilości tabliczek wzory, a samo rzemiosło stało się popularne wśród arystokratek na królewskich dworach. Profesjonalnie tkane pasy z jedwabiu i złotych nici były wykorzystywane w obrzędach religijnych, uroczystościach, jako ozdoby i kosztowne prezenty.

Źródło: Morgan Library, NY

Dla zrozumienia jak tkano oraz jak wyglądało stanowisko i krosno do tkania duże znaczenie miało odnalezienie w Norwegii statku Oseberg z połowy IX wieku. Łódź z okresu wikińskiego okazała się być miejscem pochówku dwóch kobiet – starszej o wysokiej pozycji społecznej oraz młodszej, prawdopodobnie jej służącej. Przy jednej z nich znaleziono proste stojące krosno z nawleczonymi 52 tabliczkami i fragmentem niedokończonej krajki.

Nawleczone tabliczki znalezione na statku Oseberg

 Więcej o tkactwie tabliczkowym znajdziecie w:

C. Crocett, Card Weaving, 1991.

P. Collingwood, The Techniques of Tablet Weaving, 2015.