W 2023 roku mieliśmy przyjemność wspierania dra Macieja Talagi w tworzeniu materiałów filmowych do jego projektu “Biady: Zapasy Ludowe z Północno-Wschodniej Polski”.
Maciej Talaga jest archeologiem, specjalizuje się w późnym średniowieczu w Europie Środkowej, średniowiecznej wojskowości oraz badaniach ruchu w średniowiecznych sztukach walki. Jest także niezależnym tłumaczem, badaczem i rekonstruktorem szermierki historycznej. Tworzy bloga Sprechfenster, w którym opowiada o kulisach szermierki w Polsce i Europie. Zawodowo związany z Wydziałem “Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego.
Dr Maciej Talaga, zdj. Anna Kępa
Biady, czyli co?
Biady (a w gwarze kurpiowskiej “bziady”) to tradycyjna forma zapaśnictwa ludowego, praktykowana głównie w północno-wschodniej Polsce, w regionach Kurpiowszczyzny, Białostocczyzny i Łomży. Była to zabawa, w której uczestnicy walczyli na trawie, piasku lub miękkiej ziemi, opierając się na sile, zręczności i sprawności fizycznej.
Biady odgrywały ważną rolę w męskich grupach rówieśniczych, służąc jako forma rywalizacji i rozwiązywania sporów. W duchowym wymiarze były postrzegane jako sprawdzenie siły fizycznej pobożnego człowieka, w walce ze złem — diabłem, który często nie potrafił pokonać zapaśników. Biady odbywały się po żniwach lub podczas pasania krów, stanowiąc formę rozrywki i sportu, integrującego społeczności wiejskie.
Jak daleko sięga tradycja biadów?
Początki biadów są nieznane, a ich ślady sprzed XX wieku są trudne do odnalezienia, co może sugerować, że tradycja ta jest stosunkowo młoda. Wiadomo jednak, że zwyczaj zanikł, gdy życie na wsi zaczęło się zmieniać – przez rozwój miast, modernizację i elektryczność. Duży wpływ miało też pojawienie się telewizji, która zastąpiła dawne formy wspólnego spędzania czasu. Z relacji świadków wynika, że biady zanikły w latach 60. w okolicach Łomży, później w rozlewiskach Biebrzy, a na Kurpiowszczyźnie w latach 80.
Dodamy, że temat kultury ludowej Kurpiów jest bliski naszemu Stowarzyszeniu ze względu na więzy rodzinne. Wielokrotnie odwiedzaliśmy Kurpie Zielone, a w 2024 zrealizowaliśmy projekt z programu Mistrz-Uczeń o tradycji tworzenia wielkanocnej palmy kurpiowskiej. Zachęcamy do zajrzenia na naszego bloga w kategorii “Kurpie”.
Projekt Biady
Projekt, który początkowo opierał się na rozmowach z mieszkańcami, szybko przerodził się w szeroko zakrojone badania. W ramach tego przedsięwzięcia Maciej Talaga i jego zespół zorganizowali warsztaty, prelekcje oraz dokumentację filmową. Efektem pracy były liczne publikacje, artykuły naukowe oraz filmy dokumentalne dostępne na profilu projektu na portalu Facebook „Projekt Biady / The Biady Project”.
Projekt został objęty wsparciem programu “Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” (IDUB) Uniwesytetu Warszawskiego, co pozwoliło na szerokie upowszechnianie wyników badań.
Kurpiowskie zapasy na ekranie
Dzięki finansowaniu z IDUB, projekt nabrał nowego tempa. W 2023 roku zrealizowano godzinną dokumentację wideo, która wprowadza widza w historię i techniki biadów. Film, dostępny online, nie tylko dokumentuje badania, ale także stanowi inspirację do ożywiania tej tradycji. W produkcji możemy zobaczyć wypowiedzi lokalnych zapaśników oraz zaprezentowane techniki, chwyty, gardy i obalenia. Dr Talaga porównuje również biady z podobnymi tradycjami w innych kulturach, takich jak te w Szkocji czy Bułgarii, analizując różnice i podobieństwa w technikach zapaśniczych.
Nagrania do reportażu miały miejsce w lipcu 2023 roku, a ich realizacja odbyła się w Parku Oliwskim w Gdańsku oraz w Domu Sąsiedzkim „Dom Zarazy”. Film został zrealizowany przez Annę Kępę, członkinię Wici, zawodową fotografkę i realizatorkę wideo.
Dalsze badania
„Projekt Biady” stanowi przykład udanego połączenia badań naukowych z edukacją i kulturą ludową. Współczesne metody badawcze zostały wykorzystane do zachowania i przekazania tej unikalnej tradycji kolejnym pokoleniom. Dr Talaga planuje kontynuować badania, prowadzić warsztaty oraz popularyzować biady jako ważny element polskiej kultury ludowej. W 2024 ukazał się jego artykuł „Tam były zabawy i gry rozmaite, najczęściej bziady”. Miejsce biegłości zapaśniczej w życiu chłopów z północno-wschodniej Polski do lat 70. XX wieku.
Działania dra Talagi w obszarze badań kultury ludowej oraz szermierki historycznej można wspierać poprzez portal Patreon. Zachęcamy do zapoznania się z filmem, publikacjami oraz wspierania jego inicjatyw!
Publikacje i linki:
Talaga, Maciej (2024). „Tam były zabawy i gry rozmaite, najczęściej bziady”. Miejsce biegłości zapaśniczej w życiu chłopów z północno-wschodniej Polski do lat 70. XX wieku. W: Wspólnoty ludzkie. Tom I., red. Agata Fijuth-Dudek, Marcin Kruszyński (str. 154-183). Siedlce: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu w Siedlcach.
Blog Sprechfenster
You must be logged in to post a comment.