palma kurpiowska mistrz i uczeń folk kultura ludowa kurpie

Palma kurpiowska jako tradycja Kurpi Zielonych

Program Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi „Mistrz – Uczeń” skierowany jest do twórców ludowych, mistrzów o wybitnym dorobku, oraz adeptów pragnących doskonalić swoje umiejętności. Jego celem jest ochrona dziedzictwa lokalnego, podtrzymywanie tradycji i rzemiosła oraz zapewnienie ciągłości twórczości w takich obszarach jak kultura słowna, folklor, sztuka, rzemiosło i rękodzieło.

W tegorocznej edycji (2024) wyłoniono 25 par z całej Polski, w tym parę, którą tworzą Jola Rachwalska, członkini naszego Stowarzyszenia, oraz jej Mistrzyni, Czesława Marchewka.

Twórczynie postanowiły zrealizować projekt „Palma kurpiowska jako tradycja Kurpi Zielonych – wczoraj i dziś”. W ramach spotkań Mistrzyni przekazuje Uczennicy bezpośrednią wiedzę na temat technik związanych z tworzeniem palmy kurpiowskiej, co pozwala na zachowanie autentycznego charakteru tych rzemieślniczych umiejętności. Projekt trwał od czerwca do listopada 2024.

Nauka tworzenia palmy kurpiowskiej

Prace rozpoczęły się od tworzenia dzieł plastyki ludowej, poczynając od małych, tradycyjnych kompozycji, a kończąc na wielkoformatowej palmie kurpiowskiej. Pierwszym etapem było wykonanie bukietu w poziomej formie, tzw. „bogatego kwiatka na stół”, który w dawnych czasach zdobił reprezentacyjne miejsce w domu.

Następnie przystąpiono do bardziej złożonego zadania – przygotowania ponad 200 kwiatów do ozdoby palmy kurpiowskiej. Finalne dzieło, o planowanej długości co najmniej 2,5 metra, będzie wielowymiarowym odzwierciedleniem tradycyjnych wzorów kurpiowskich.

Pod czujnym okiem Mistrzyni Uczennica przyswoiła techniki tworzenia aż 20 rodzajów kwiatów, takich jak serki, dzwoneczki na palcu, róże, maki, żonkile, kwiaty marszczone nożem, róże na pędzelku, astry, pierogi, tulipany, zwijane marchewki, hortensje, piwonie, kwiaty robione grzebieniem i szydełkiem, lilie, bratki, kalie, jeżyki oraz dodatkowe elementy – zielone listki i trawki. Wybór kolorystyki i układu kwiatów został dostosowany zgodnie z lokalną tradycją.

Lokalne spotkania

W ramach projektu we wrześniu odbyło się uroczyste spotkanie w Centrum Kultury Kurpiowskiej w Kadzidle, podczas którego para podzieliła się postępami prac z lokalną społecznością. Uczennica zaprezentowała wykonane dotychczas kwiaty, m.in. dzwoneczki, róże zwijane na pędzelku, maki, słoneczniki i kalie. Pokazano również „bogaty kwiatek na stół”, będący swego rodzaju „rozgrzewką” przed wykonaniem wielkoformatowej palmy kurpiowskiej.

W wydarzeniu uczestniczyła Wójt Gminy, Anna Śniadach, oraz Magdalena Trzaska, reprezentantka Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi oraz koordynatorka programu „Mistrz – Uczeń”. Spotkanie poprowadziła Anna Raczkowska, prezeska Stowarzyszenia „Wici”.

Artykuł o spotkaniu w Centrum Kultury Kurpiowskiej na portalu Moja Ostrołęka

O uczestniczkach programu “Mistrz – Uczeń”

Mistrzyni

Czesława Marchewka

Pani Czesława Marchewka pochodzi z Kadzidła, z rodziny, która od pokoleń kultywuje tradycje ludowe. Mistrzyni specjalizuje się w rękodziele ludowym, obejmującym tworzenie palm kurpiowskich, wycinanek i haftów. Wychowała się w znanej, zasłużonej dla kultury ludowej rodzinie Konopków. Sztuki rękodzieła uczyła się od matki Bronisławy i babci, które przekazały jej umiejętności charakterystyczne dla regionu Kurpiowskiego.

Jako młoda dziewczyna pracowała w Spółdzielni Cepelia „Kurpianka” w Kadzidle, zajmując się tam tkactwem i haftem. Obecnie specjalizuje się w tworzeniu kwiatów z krepiny, tradycyjnych bukietów oraz kurpiowskich palm wielkanocnych, kierców i ptaszków gufrowanych. Tworzy również tradycyjne kurpiowskie wycinanki – leluje i gwiazdy. Dzięki wyjątkowym walorom artystycznym jej prace już w 1970 roku zostały wytypowane do reprezentowania polskiej sztuki ludowej w Holandii.

Prace pani Czesławy znajdują się w zbiorach muzealnych m.in. w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce, Muzeum Północno-Mazowieckim w Łomży, Muzeum Mazowieckim w Płocku oraz Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie i Toruniu.

Twórczość Pani Marchewki została doceniona również za granicą, gdzie prezentowała swoje dzieła na wystawach w Szwecji, Turcji, Holandii i Belgii. Była także zapraszana przez Konsulat Generalny RP w Brukseli do udziału w wystawach poświęconych plastyce obrzędowej Kurpi Zielonych, przedstawiając m.in. palmy kurpiowskie i kierce związane ze świętami Wielkiej Nocy i Bożym Narodzeniem.

Działalność twórcza pani Czesławy została wielokrotnie nagrodzona: w 2000 roku otrzymała Nagrodę im. Oskara Kolberga, a także Medal Pamiątkowy Pro Masovia oraz wyróżnienie z okazji 60-lecia Cepelii. Za całokształt twórczości uhonorowano ją również w 1999 roku Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”. W 2015 roku otrzymała doroczną Nagrodę Starosty Ostrołęckiego, a w 2016 Brązowy Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis.

Uczennica

Jolanta Rachwalska

Jolanta Rachwalska mieszka w Kadzidle, w regionie znanym jako Puszcza Zielona. Jej rodzina zamieszkuje tę wieś od ponad pięciu pokoleń. Już jako dziecko Jolanta uczyła się tworzenia tradycyjnych kurpiowskich ozdób z papieru, takich jak wycinanki i kwiaty, korzystając z wiedzy przekazywanej przez mamę, babcię i ciocie.

Oprócz obrzędowych prac plastycznych rodzina pielęgnowała także tradycję muzyki kurpiowskiej – poprzez śpiew i grę na instrumentach.

Swoje pierwsze kwiaty z bibuły Jolanta wykonała już w szkole podstawowej pod opieką wychowawczyni, pani Danuty Prusaczyk, która była nie tylko nauczycielką plastyki, lecz także pasjonatką kultury kurpiowskiej i instruktorką autorskich zajęć rękodzieła kurpiowskiego.

Jola jest członkinią Stowarzyszenia “Wici”.

Galeria zdjęć z projektu

Projekt został zrealizowany w ramach programu stypendialnego Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi „Mistrz – Uczeń” ze środków Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi: www.nikidw.edu.pl

Dowiedz się więcej o Kurpiach Zielonych