Polskie druki ludowe

Do początków XX w. w Łodzi i regionie działały “ludowe drukarnie”, gdzie za pomocą klocków pokrytych farbą odciskano wzory na materiale. Klocki wyrabiali artyści, stosując technikę drzeworytu. Co ciekawe, równocześnie z maszynami drukującymi wciąż odbijali przy stołach drukarze ręczni. W 1846 roku w fabryce Ludwika Geyera, jeden z pionierów rozwoju przemysłu włókienniczego w Łodzi i Polsce, nadal działało 16 stołów drukarskich. To dawne rzemiosło stało się inspiracją do powstania projektu “Polskie druki ludowe. Drzeworyt dawniej i dziś”. Nazwa projektu nawiązuje do publikacji Polskie Druki Ludowe Na Płótnie autorstwa Romana Reinfussa, etnografa i pasjonata kultury ludowej. W projekcie połączymy działania artystyczne i edukacyjne. W ramach naszych działań chcemy przywrócić wiedzę o tradycji i metodzie stemplowania tkanin i papieru klockami drzeworytniczymi.

Przykład tkaniny ozdobionej metodą druku klockami drzeworytniczymi (Jarmark Jagielloński 2018, zdjęcie: Stowarzyszenie WICI)

Przykłady stempli drewnianych używanych w XIX wieku możemy odnaleźć w archiwach Centralnego Muzeum Włókiennictwa (CMW) w Łodzi. To bogata kolekcja ponad 100 obiektów, towarzyszą im również narzędzia, którymi rzeźbiono drzeworyty (zestawy odpowiednich dłut). Niestety kolekcja nie znajduje się na ekspozycji, zwiedzający nie mogą korzystać ze stempli, ani zobaczyć wzorów jakie za ich pomocą drukowano na materiałach.

Klocek drzeworytniczy zachowany w archiwum Centralnego Muzeum Włókiennictwa (Łódź, przed 1939)

Choć druk klockowy bezpośredni to najstarsza technika drukowania wzorów na tkaninach, materiałów ozdobionych tą techniką zachowało się niewiele. Nie przetrwały, ponieważ farba, która ówcześnie pokrywano stemple okazała się nietrwała. Z nielicznych obiektów ocalał płócienny ręcznik, który można odnaleźć w zbiorach CMW.

Ręcznik pełniący funkcję dekoracyjno obrzędowe, często zawieszany nad obrazami o tematyce religijnej (lata 20. -30 XX w.) Zbiory CMW w Łodzi

Naszym pomysłem na przywrócenie dawnych wzorów i poznanie techniki ręcznego stemplowania jest wyrzeźbienie w odpowiednim drewnie nowych stempli do materiałów. Postanowiliśmy stworzyć szczegółową dokumentację fotograficzną kolekcji stempli CMW, na podstawie której rzeźbiarka (Anna Raczkowska, prezeska WICI) uzyska odpowiednie referencje do ich wytworzenia. Artystka odwiedzi również archiwum Muzeum, by przyjrzeć się narzędziom jakie stosowano przy wytwarzaniu klocków drukarskich.

Dzięki nowym obiektom nie tylko przypomnimy proces ozdabiania materiałów, ale takżę podzielimy się tą metodą z szerszą publicznością. Będziemy mogli odtworzyć wydruki na płótnie oraz pokazać, jak wyglądała praca na stanowisku drukarskim.

Drukarz podczas swej pracy (na podstawie materiałów z Biblioteki Centralnego Muzeum Włókiennictwa)

W ramach projektu „Polskie druki ludowe. Drzeworyt dawniej i dziś” została stworzona dokumentacja fotograficzna wybranych stempli z Centralnego Muzeum Włókiennictwa, z którą można zapoznać się na naszym blogu. 

Dzięki finansowaniu z programu „Kultura w sieci” powstały dwa filmy edukacyjne, dokumentujące zbiory Muzeum oraz proces rzeźbienia stempla.

„Drzeworyt w polskich drukach ludowych. Skarby z archiwum”, 2020

Opracowanie i prowadzenie: Anna Raczkowska

Zdjęcia: Anna Kępa

„Jak powstaje stempel do druków ludowych na płótnie. Drzeworyt dawniej i dziś”, 2020

Opracowanie i prowadzenie: Anna Raczkowska

Zdjęcia: Anna Kępa

Rezultatem projektu jest także publikacja edukacyjna „Polskie druki ludowe. Skarby z kolekcji Centralnego Muzeum Włókiennictwa w Łodzi”, dostępna online (kliknij poniższy obrazek, żeby otworzyć w nowym oknie).

Pomysłodawczynią projektu jest Anna Raczkowska.

Projekt zrealizowano w ramach programu stypendialnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – „Kultura w sieci” oraz w ramach Stypendium Artystycznego Prezydent Miasta Łodzi.